Non-verbale communicatie: wat het is en hoe je het herkent

Geschatte leestijd: 8 minuten

“Je kunt ervoor kiezen om niet te spreken, maar non-verbaal kun je nooit stil zijn.”

In dit artikel legt Anne Beale (auteur, sociaal psychologe en expert op het gebied van non-verbale communicatie) de grondbeginselen uit van lichaamstaal en hoe je kunt begrijpen wat het vertelt over de gevoelens van mensen.

In tegenstelling tot woorden, die informatie geven door middel van de inhoud en de manier waarop ze worden uitgesproken, betreft non-verbale communicatie het hele lichaam. Je gezicht, ogen, postuur, handbewegingen, lichaamspositie en afstand onthullen allemaal wat je voelt.

Anne creëerde PERCEIVE™, haar methode voor het begrijpen van non-verbale communicatie, nadat ze zag dat veel bedrijfsleiders moeite hebben om reacties van anderen goed te begrijpen. Ze wist dat er behoefte was aan een model dat dit brede onderwerp begrijpelijk en goed te volgen maakt voor mensen.

Als marktonderzoekers gebruiken Anne en haar team PERCEIVE™ om mensen te begrijpen die hun gedachten en gevoelens over hun gewoonten en ervaringen met merken niet kunnen of willen uiten.

Je kunt het advies van Anne toepassen op dagelijkse situaties om de reacties van mensen beter te begrijpen wanneer je je bedrijf introduceert.

Lees verder voor een samenvatting van inzichten uit Anne’s boek, Reading the Hidden Communications Around You: A Guide To Reading Body Language in the Workplace om je begrip van non-verbale communicatie te verbeteren.

Onderlinge afstand en oriëntatie: de fundering

Allereerst, onderlinge afstand en oriëntatie. Deze vormen de fundering van alle non-verbale communicatie.

Alle lichaamstaal vindt plaats binnen de context van deze twee dingen:

• Afstand meet de nabijheid van twee mensen
• Onderlinge oriëntatie is de mate waarin twee mensen elkaar aankijken

Je afstand en relatieve oriëntatie zijn de belangrijkste hints die onthullen hoe je over iemand denkt.

En wel hierom:

• je zit en staat dichter bij mensen die je leuk en interessant vindt.
• Hoe dichter je emotioneel bij iemand staat, hoe dichter je fysiek bij iemand staat als je communiceert.
• Als de persoon met wie je praat van je wegdraait, het oogcontact verbreekt of het gesprek onderbreekt, dan kan het zijn dat je de persoonlijke ruimte van die persoon hebt betreden.
• Over het algemeen hebben mannen minder directe oriëntatie met anderen, vooral met andere mannen. Vrouwen hebben meer directe oriëntatie wanneer ze communiceren.
• In groepsgesprekken zitten dominante karakters vaak in het midden.
• Introverte mensen houden meer interpersoonlijke ruimte dan extroverte mensen.
• Competitieve mensen zitten vaak tegenover en ver uit elkaar. Mensen die samenwerken zitten naast of dichtbij elkaar.

Oefening baart kunst. Probeer het zelf eens uit door te letten op:

• hoe nabij stelletjes, vrienden en collega’s met elkaar communiceren. Bekijk nu de afstand tussen mensen die je niet kent en probeer de aard van hun relatie te schatten.
• Naar wie mensen van nature kijken in een vergadering. Is het de persoon in de ruimte met de meeste macht of invloed? Richten ze hun lichaam naar die persoon wanneer hij of zij spreekt? Wat vertelt oriëntatie je over invloed in een groep?
• Hoe mensen zich opstellen terwijl ze een gesprek voeren. Kun je raden wanneer de interactie bijna klaar is, door een verandering in afstand of oriëntatie?

Uitdrukkingen: gezichtsuitdrukkingen ontrafeld

De zeven fundamentele emotionele uitdrukkingen die in bijna alle culturen herkend worden zijn vrolijkheid, verdriet, boosheid, verrassing, angst, afschuw en minachting.

De mate waarin we onze gevoelens laten zien, hangt af van onze omgeving. Mensen laten op het werk of in een zakelijk situatie bijvoorbeeld een mildere versie van hun gevoelens zien.

En vaak laten onze collega’s en nieuwe contacten hun gevoelens zien door gedeeltelijke uitdrukkingen.

Maar hoe weet je dan hoe iemand waarmee je praat zich echt voelt? Er zijn een paar algemene dingen die het prijs geven.

Hoe herken je vrolijkheid?

Bij een echte lach bewegen de ogen en de lippen, terwijl bij een neplach alleen de lippen bewegen.

Hoe herken je verdriet?

Je kunt aan de ogen en oogleden herkennen dat iemand verdrietig is. De binnenste hoeken van de ogen en wenkbrauwen zijn licht opgetrokken.

Hoe herken je boosheid?

Boosheid is te zien aan een frons en verlaagde ogen. De wenkbrauwen zijn samengetrokken, waardoor er soms twee lijnen tussen ontstaan.

Hoe herken je verrassing?

Verrassing is te herkennen aan opengesperde ogen en rimpels op het voorhoofd.

Hoe herken je angst?

Angst herken je aan de wenkbrauwen, die opgetrokken zijn en soms licht naar elkaar getrokken. De bovenste oogleden zijn vaak opgetrokken.

Hoe herken je afschuw?

Bij afschuw worden de wenkbrauwen verlaagd, de neus gerimpeld en de bovenlip opgetrokken.

Hoe herken je minachting?

Minachtig wordt meestal getoond door een mondhoek te verstrakken en licht op te trekken.

Oefen met het identificeren van verschillende gezichtsuitdrukkingen

• Ga voor een spiegel staan en probeer vrolijkheid, boosheid, verdriet, minachting, verrassing, angst en afschuw uit te beelden.
• Of maak een video van jezelf waarin je over een onderwerp vertelt dat je gemakkelijk afgaat en een onderwerp dat je lastig vindt. Let op iedere microuitdrukking of gedeeltelijke uitdrukking op je gezicht als je de video vertraagd afspeelt. Of bekijk verschillende conversaties in een talkshow. Kies er een die leuk en luchtig is en vergelijk die met een lastige, waarbij je goed let op hints die gegeven worden met lichaamstaal.
• Je scoort extra punten als je dit kunt doen zonder in lachen uit te barsten.

Contact: wat aanrakingen vertellen

Aanrakingen geven aan wat voor relatie er tussen twee mensen bestaat. Fysiek contact onthult emoties en komt vaker voor naarmate een relatie zich verdiept en mensen zich meer op hun gemak voelen bij elkaar.

De minste aanrakingen komen voor in zakelijke relaties, en de meeste tussen vrienden en personen in een intieme relatie. Dus houd dit in gedachten wanneer je communiceert met nieuwe kennissen, collega’s of zakelijke contacten.

Mensen zijn eerder geneigd personen aan te raken die ze willen beïnvloeden of overhalen, of die een lagere status hebben dan zijzelf. Het is niet verrassend dat extroverte, zelfverzekerde mensen vaker mensen aanraken dan introverte mensen.

Let goed op:

• Voorgeschreven aanrakingen: hoeveel afstand is er tussen mensen die elkaar de hand schudden? Let op wat de andere hand doet tijdens het handen schudden.
• Niet-voorgeschreven aanrakingen (buiten handen schudden): wanneer komt het voor? Wie is erbij betrokken? Is het wederzijds? Wat vertelt deze aanraking je over de aard van de relatie tussen de twee personen?
• Observeer wanneer niet-voorgeschreven aanrakingen bij jou gebeuren. Komen die aanrakingen voor in bepaalde omstandigheden – zoals wanneer iemand je probeert over te halen iets te doen of je om een gunst vraagt?

Ogen: zie wat de ware drijfveer van mensen is

Nogmaals, onbewust kijk je vaker en langer naar mensen die je leuk vindt en interessant om naar te luisteren.

Heb je je er ooit op betrapt dat je naar linksboven kijkt als je ergens over na moet denken? Ooggedrag onthult wanneer iets cognitief complex of emotioneel moeilijk is om te bespreken.

De beweging van je ogen zegt veel over je persoonlijkheid. Mensen die verlegen en sociaal terughoudend zijn, of mensen met weinig zelfvertrouwen en negative gevoelgens jegens zichzelf kijken anderen vaak minder lang aan. Extroverte, zelfverzekerde mensen zoeken langer oogcontact.

Train jezelf in het herkennen van ooggedrag

• Bekijk eeen film met personages die variëren in hoe goed ze met elkaar overweg kunnen. Let op hoeveel tijd ze naar elkaar kijken. Kijken de mensen die beter met elkaar overweg kunnen in films elkaar vaker aan?
• Let nu op hoe saaie en interessante gespreksonderwerpen invloed hebben op ooggedrag. Kijken mensen meer naar je wanneer je ze vermaakt dan wanneer je dat niet doet?
• Probeer dit experiment eens met een goede vriend: praat over iets dat je vriend saai vindt en ga daar een tijdje over door. Let op zijn of haar ooggedrag terwijl je dit doet, en verander dan naar een onderwerp waarvan je weet dat je vriend er graag over praat en let op de verschillen.

Observeer hoe oogcontact beïnvloed wordt door geslacht:

• Bekijk twee vrouwen die met elkaar communiceren
• Bekijk twee mannen die met elkaar communiceren
• Bekijk een man en een vrouw die met elkaar communiceren

Individuele gebaren: wat ze onthullen

Gebaren onthullen hoe mensen de grootte, vorm, relatieve posities en groupering zien van ideeën, organisaties en mensen.

Mensen onthullen tijdens het navertellen met gebaren hoe ze tijd, de volgorde van dingen en gebeurtenissen ervaren.

En daarbij verklappen we alvast dat er meestal meer gebaren gebruikt worden als iemand enthousiast is en veel over het onderwerp weet.

Een helpende hand bij het begrijpen van gebaren

• Bekijk een TED-talk over een onderwerp dat je interessant vindt en let op of de spreker de woorden die hij of zij benadrukt, vergezelt van overdreven gebaren.
• Vraag iemand hoe hij of zij van thuis naar werk reist en bekijk hoe diegene zijn handen en armen gebruikt om de reis uit te leggen.
• Vraag die persoon vervolgens naar diens favoriete vakantiebestemming en hoe hij of zij daar terecht is gekomen. Zijn de gebaren anders wanneer de persoon over een plaats vertelt met positievere associaties?

Stem: leer lezen met je oren

Je stem is net zo uniek als je vingerafdruk. Het onderscheidt je van anderen en maakt je herkenbaar voor mensen die je kennen. De geluiden die je maakt tijdens het praten, geven hints over je leeftijd, geslacht, etniciteit en sociale status. Je stem geeft ook hints over je emoties en wanneer iets cognitief uitdagend is.

De stem onthult ook onderliggende gevoelens van boosheid, verdriet, vrolijkheid, angst en minachting. Deze emoties worden overgebracht middels de snelheid, toonhoogte en intonatie van je spraak.

De meeste mensen imiteren de spraak van degenen die ze leuk vinden en waar ze op willen lijken. En mensen die het gevoel hebben dat ze een lage status hebben, doen de spraak na van degenen die een hogere status hebben.

Hoe lees je iemands stem?

We schenken vaak meer aandacht aan wat mensen zeggen, dan hoe ze het zeggen. Probeer het volgende eens om beter te worden in het lezen van stemmen:

• De volgende keer dat je een onverwacht belletje krijgt van een verkoper, probeer dan of je uit de stem kunt afleiden wat de etniciteit, leeftijd, sociale status en het land van herkomst van die persoon is. Welke hints geeft ieder antwoord je?
• Let tijdens een discussie op wanneer mensen inhouden en wat lastig voor ze lijkt om te bespreken. Is het onderwerp cognitief complex voor ze of wekt het emoties op?
• Luister naar een drama zonder ernaar te kijken. Wat vertellen de stemmen je over wat de verschillende personajes voelen en denken?

Het bestaan van adaptoren: kleine gedragingen die veel zeggen

Adaptoren zijn gedragingen zoals spelen met je haar of een pen ronddraaien tussen je vingers. Deze gedragingen zijn een natuurlijk antwoord op negatieve reacties die we op onszelf of anderen hebben.

Deze gedragingen zijn meestal subtiel en gemakkelijk om over het hoofd te zien. Om beter te worden in het herkennen van adaptoren, kun je beginnen met erop letten wanneer deze gedragingen meestal voorkomen.

Adaptoren kunnen in twee groepen worden ingedeeld: zelfgerelateerde adaptoren en objectgerelateerde adaptoren.

Veelvoorkomende objectgerelateerde adaptoren zijn:

• spelen met een pen of potlood
• op een telefoon kijken
• op een strootje, tandenstoker of pen bijten
• tekeningetjes maken met een pen of potlood

Veelvoorkomende zelfgerelateerde adaptoren zijn:

• met je haar spelen
• over je lippen likken of erop bijten
• nagelbijten
• je gezicht aanraken

Leer hoe je je eigen adaptoren leert herkennen en controleren

• Neem een interview op waarin de verslaggever controversiële vragen stelt. Gebruikt degene die geïnterviewd wordt adaptoren?
• Ga na of je zelf specifieke adaptoren gebruikt en wanneer je die meestal gebruikt, om inzicht te krijgen in hun functie.
• Merk op hoe lang je adaptoren gebruikt en wanneer je er meestal mee stopt.

En ten laatste, wanneer je de lichaamstaal van anderen observeert, let dan in het bijzonder op deze drie dingen:

• Wijzigingen in het normale gedrag van de persoon
• Wijzigingen in de normale situatie, en
• Wijzigingen met betrekking tot verschillende mensen. Deze afwijkingen onthullen hoe mensen reageren op personen en situaties.

Net zoals het leren van een nieuwe taal meer met zich meebrengt dan het leren van vocabulaire, kun je non-verbale communicatie het beste in etappes leren. Oefen alle secties eerst apart van elkaar en maak er daarna een geheel van.

En zoals bij de meeste tweede talen, is het in het begin moeilijk om te leren, maar geeft het enorm veel voldoening naarmate je er meer bedreven in wordt.

Als je beter wordt in het lezen van anderen, bedenk dan wat je eigen non-verbale communicatie over jou zegt. Onthoud dat de dingen die jij in anderen ziet, zij misschien ook wel in jou zien.